مبحث سوم مقررات ملی ساختمان چیست و چرا برای ایمنی سازه‌ها حیاتی است؟

اگر قصد دارید پروژه‌ای اصولی، ایمن و مطابق با استانداردهای روز ایران طراحی و اجرا کنید، باید با مبحث سوم مقررات ملی ساختمان آشنا شوید. این مبحث به طور تخصصی به حفاظت ساختمان‌ها در برابر حریق می‌پردازد و یکی از حساس‌ترین بخش‌های مقررات ملی ساختمان محسوب می‌شود.

برای مطالعه کامل این مبحث، می‌توانید فایل PDF آن را با ثبت‌نامی کوتاه، رایگان و سریع در سایت ما دریافت کنید و همیشه به آن دسترسی داشته باشید.

اهمیت مبحث سوم مقررات ملی ساختمان در طراحی و اجرا

هدف اصلی این مبحث، پیشگیری از وقوع آتش‌سوزی، مهار سریع آن، و حفظ جان انسان‌ها و کاهش خسارت‌های مالی در صورت بروز حادثه است. بر اساس آمارها، بیش از ۷۰٪ مرگ‌ومیرهای ناشی از آتش‌سوزی در ساختمان‌ها به دلیل نداشتن خروج اضطراری، استفاده از مصالح قابل اشتعال و نقص در سیستم اعلام و اطفای حریق رخ می‌دهد.

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان راهکارهایی عملی برای:

• طراحی اصولی مسیرهای فرار

• استفاده از مصالح مقاوم در برابر آتش

• نصب سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق

• ایجاد دسترسی مناسب برای نیروهای آتش‌نشانی
  ارائه می‌دهد و رعایت آن در تمام مراحل طراحی، نظارت و اجرا الزامی است.

چه ساختمان‌هایی مشمول مبحث سوم می‌شوند؟

تقریباً تمام انواع ساختمان‌ها، از مسکونی تا تجاری، صنعتی، آموزشی و بیمارستانی باید الزامات این مبحث را رعایت کنند. اما در موارد زیر، نظارت دقیق‌تری اعمال می‌شود:

• ساختمان‌های بلندمرتبه (بیش از ۲۳ متر ارتفاع)

• ساختمان‌هایی با کاربری عمومی یا تجمع زیاد جمعیت

• اماکن نگهداری از کودکان، سالمندان یا بیماران

• ساختمان‌های دارای مواد قابل اشتعال یا انفجار

برای مثال، یک مجتمع تجاری باید دارای راه‌پله فرار، سیستم‌های اطفاء خودکار، تهویه دود، و درب‌های ضد حریق باشد.

بخش‌های اصلی مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

این مبحث به تفصیل به چند محور کلیدی پرداخته است:

۱. طبقه‌بندی خطر آتش‌سوزی

ساختمان‌ها بسته به نوع کاربری، حجم اشغال، مصالح مصرفی و تراکم جمعیت، در سطوح مختلف خطر طبقه‌بندی می‌شوند. این طبقه‌بندی مبنای اصلی برای تعیین سطح حفاظت موردنیاز است.

۲. مسیرهای خروج اضطراری

طراحی مسیر خروج در زمان آتش‌سوزی یکی از مهم‌ترین بخش‌های این مبحث است. عرض پله‌ها، تعداد خروجی‌ها، فاصله تا خروج، و علامت‌گذاری روشن و بدون مانع بودن مسیرها، همگی الزامی هستند.

مثلاً در ساختمان‌های اداری، باید از هر طبقه دست‌کم دو مسیر خروج مستقل طراحی شود.

۳. مصالح مقاوم در برابر آتش

مصالحی که در ساخت دیوار، سقف، کف و درب‌ها استفاده می‌شوند باید دارای مقاومت مشخصی در برابر آتش باشند. این مقاومت با مدت زمان (مثلاً ۹۰ دقیقه) سنجیده می‌شود.

🟢 برای اطلاعات بیشتر درباره انواع مصالح ساختمانی به صفحه «مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان – مصالح ساختمانی» مراجعه کنید.

۴. سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق

این بخش به تشریح الزامات نصب سیستم‌های هشداردهنده دود، گرما و شعله، سیستم‌های اطفای دستی (مانند کپسول‌ها) و اتوماتیک (مانند اسپرینکلرها) می‌پردازد.

🔵 اطلاعات تخصصی بیشتر در این زمینه را می‌توانید از وب‌سایت رسمی سازمان آتش‌نشانی تهران بخوانید:
https://125.tehran.ir

۵. دسترسی نیروهای امداد و آتش‌نشانی

ساختمان‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که در هنگام حادثه، خودروهای امداد بتوانند به سرعت به محل دسترسی پیدا کنند. عرض خیابان‌ها، محل پارک خودروهای امدادی، ورودی‌های مشخص و آسانسورهای مقاوم در برابر آتش، از جمله الزامات این بخش هستند.

ارتباط مبحث سوم با سایر مباحث مقررات ملی ساختمان

مبحث سوم به‌تنهایی کافی نیست. باید در کنار سایر مباحث مانند:

• 🟢 «مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان – الزامات عمومی ساختمان» برای طراحی مسیرهای خروج

• 🟢 «مبحث ششم – بارهای وارد بر ساختمان» برای در نظر گرفتن بارهای ناشی از حریق

• 🟢 «مبحث نوزدهم – صرفه‌جویی در مصرف انرژی» برای تهویه و دودکش‌ها
  در نظر گرفته شود تا طرحی هماهنگ، ایمن و مطابق با مقررات داشته باشیم.

نکاتی برای معماران، مهندسان و ناظران

• قبل از طراحی پلان، حتماً نوع کاربری و ارتفاع ساختمان را مشخص کرده و سطح خطر حریق را طبق جداول مبحث سوم تعیین کنید.

• مسیرهای فرار را از ابتدا در پلان بگنجانید، نه اینکه در پایان پروژه دنبال راه‌حل باشید.

• در پروژه‌هایی مانند بیمارستان یا هتل، از مشاور ایمنی حریق کمک بگیرید.

• تجهیزات اعلام و اطفاء را در پلان مکان‌یابی دقیق کنید تا در مرحله نصب دچار تداخل با تأسیسات دیگر نشوید.

• در بازسازی ساختمان‌های قدیمی، تا حد امکان مسیرهای خروج و مصالح را مطابق مبحث سوم به‌روزرسانی کنید.

نقش مبحث سوم در طراحی معماری معاصر

در معماری مدرن، ایمنی و زیبایی باید هم‌زمان در نظر گرفته شوند. برخلاف تصور برخی طراحان، رعایت الزامات ایمنی باعث محدودیت در طراحی نمی‌شود، بلکه می‌تواند به تولید فضاهای هوشمندتر و مسئولانه‌تر کمک کند.

مثلاً استفاده از:

• درب‌های ضدحریق با طراحی شیشه‌ای

• پله‌های اضطراری با نورپردازی هنری

• سقف‌های کاذب مقاوم به آتش اما زیبا
  نمونه‌هایی از ترکیب ایمنی با طراحی هستند.

نتیجه‌گیری

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان نه‌تنها یک الزام قانونی، بلکه یکی از ابزارهای مهم برای تضمین امنیت جانی و مالی در ساخت‌وساز شهری است. در دنیای امروز که سرعت ساخت و ساز افزایش یافته، توجه به ایمنی از اهمیت بیشتری برخوردار است.

پیشنهاد می‌کنیم این مبحث را به‌صورت کامل مطالعه کرده و هنگام طراحی، نظارت یا اجرای پروژه‌ها آن را در اولویت قرار دهید. همچنین پیشنهاد می‌شود مباحث مکمل مانند مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان و مبحث چهارم را نیز هم‌زمان مرور نمایید.